"حاج قربان "پدیده ای تکرار نشدنی

حاج قربان وقتی رفت بیشتر شناختیمش ،مثل همه هنرمندان بزرگ دیگر ،اما دیگر دیر شده است حتی برای ملامت کردن خودمان ،پس بیائید یادش را گرامی بداریم وآنهائی که هستند و از نامهربانی وکم مهریروزگار در گوشه ایبه خلوت خویش پناه برده اند دریابیم . تعداد این هنرمندان بخصوص در رشته موسیقی کم نیست ،انانی کهنغمه های دل خود رابا سرانگشتان عشق می نوازند و هیچ متاع دنیایی از جنس شهرت ، پول و...خلوت آنان را آشفته نمی سازد ، گویی نوای آسمانی را شنیده اند که هیچ صدای دیگری خلوت آنان را برهم نمی زند.بقول سهراب" کار مانیست شناسائی راز گل سرخ کار ما شاید اینست که در افسون گل سرخ شناور باشیم " با خواندن گوشه ای از زندگی حاج قربان دوباره یادش را در اولین بهاری که نیست گرامی میداریم.وسعی میکنیم یادمانباشد هنرمندان گوشه گیر رافراموش نکنیم .مرحوم "حاج قربان سلیمانی" استاد پیشکسوت موسیقی مقامی خراسانی در سال ‪ ۱۳۰۲ه.ش در روستای علی‌آباد واقع در هفت کیلومتری قوچان متولد شد.حاج قربان سلیمانی ،تنها بازمانده از بخشی های خراسان از هشت سالگی دو تار به دست گرفت و نزد پدرش که از نوازندگان صاحب نام دو تار شمال خراسان به شمار می رفت ،به شاگردی پرداخت او هنگام در گذشت پدر، 22 سال سن داشت و از آن پس نزد غلامحسین بخشی جعفر آبادی ، حاج محمد بخشی قیطانی و عوض بخشی به آموختن دو تار روی آورد
اما کار حاج قربان ازدو تار نوازی در مراسم عروسی،ختنه سوران، شیرینی خوران از سال 1321 آغاز شد. او ازسال 1346 تا 1366 دست به ساز نبرد ،علت آن هم اعتقادات و پای بندی وی به سخنان متشرعین بود که باعث شد اوبر اساس گفته شیخی ساز را به کناری نهد اما وقتی روحانیون دیگری به وی توصیه کردند که موسیقی موهبتی الهی است ،دوباره ساز در دست گرفت و به نواختن پرداخت .
او فعالیت مجددش را از سال 1367 با برنامه تلویزیونی " اندیشه هنر" شروع کرد ودرسال 1369 در جشنواره موسیقی فجر ،نوازنده برتر انتخاب شد و از آن سال به بعد هم به عنوان داور در جشنواره موسیقی فجر حضور یافت .
این استاد صاحب نام در سال های اخیر 8 بار به فرانسه اعزام شد و به عنوان پدیده و ستاره "آوینیون" فرانسه معرفی شد . او همچنین به کشورهای بسیاری مانند پرو ، هلند، تونس، ترکیه، بلژیک ،انگلستان ،سوئیس، کلمبیا ، اکوادور ،پاناما، فرانسه و چند شهر آمریکا نیز عزیمت کرده است .
حاج قربان سلیمانی معتقد است : مردم جهان بخصوص فرانسوی ها ، بهتر از ایرانی ها مرا می شناسد چون هنر طلبند و هنر را دوست دارند ،آنها واقعا موسیقی را می فهمند چون اهل تحقیق و پژوهش اند .
این نوازنده چیره دست خراسانی که دوتار را شوق دل می داند ، به عنوان گنجینه ملی لقب گرفت و از دست سید محمد خاتمی رییس جمهوری وقت نشان درجه 2 فرهنگ و هنر دولتی دریافت کرده است .در فرهنگ خراسان "بخشی" به کسی گفته می‌شود که تمامی مراحل ارتقا علمی در زمینه موسیقی مقامی یعنی "ساخت ساز(دو تار)، نقالی، سرایندگی و خوانندگی اشعار و نیز تاریخ نتها" را بلد باشد.«موسیقی مقامی و یا نواحی» به نوع خاصی از موسیقی سنتی گفته می‌شود که بر اساس فرهنگ، سنن بومی و محلی یک منطقه جغرافیایی بوجود آمده است، سینه به سینه و نسل اندر نسل به آیندگان منتقل می‌شود. در گذشته موسیقی مقامی را در زمان جشن، عزا، کاشت، داشت و برداشت محصول و نیز مراسمی مشابه می‌خواندند که گاه این موسیقی با حرکات موزون و خاصی ترکیب شده و رقص محلی را خلق می‌کرد. رییس اداره موسیقی اداره‌کل فرهنگ وارشاد اسلامی خراسان رضوی که خود از شاگردان حاج قربان است در این خصوص گفت: مرحوم قربان سلیمانی از معدود بازماندگان بخشی در خراسان بود. مجتبی قیطاقی افزود: از آنجا که هر فردی قادر نیست خود را به تمام این مدارج برساند لذا در فرهنگ فولکلور خراسان، آن گروهی که توان صعود به این مراتب را بیابند "بخشی" یعنی برخوردار از بخشش موهبت الهی هستند.
حاج قربان سلیمانی را می توان آخرین روایتگر از نسل بخشی ها ی بزرگ شمال خراسان به شمار آورد که خوشبختانه در قید حیات است
او بخشی را یک موسیقیدان کامل در عرصه موسیقی مقامی می داند و بر این باور است : بخشی هم باید ساز بسازد ،هم بتواند آنرا کوک کند و هم از حافظه خوبی بهره مند باشد تا بتواند تمام افسانه های فولکلوریک خراسان را حفظ کند .یک بخشی ،همیشه افسانه هایش را با یک شعر و نثر آمیخته و با ساز و آواز همراه می سازد
او از جنس دیگری می نواخت که متعلق بهآواهای زمینی نبود ،برای همین بود که او فقط متعلق به موسیقی مقامی ایراننبود نغمه های حاج قربان جهان را فرا گرفت. برای ما بسیار جای تاسف است که بگوییم بقول حاج قربان فرانسویها بیشتر اورا میشناختند.
حاج قربانمیگفت: وقتی که ساز و نوایش آدم را گیر بیندازد دیگر نمی‌توانی از چنگش خلاص شوی. در این حال است که از خود بیخود می‌شوم، حساب زمان از دستم در می‌رود و تمام بدنم خیس عرق می‌شود. ساز گویی بال در می‌آورد. خودش را به این طرف و آن طرف می کشد. سیم هایش جان می گیرند و با هر پنجه من به فریاد و لرزه در می آیند.وی هشت بار به فرانسه دعوت شد و در سال 1991میلادی که این هنرمند بزرگ در فستیوال موسیقی و تئاتر سنتی ایران در جشنواره شهر آوینیون فرانسه شرکت کرده بود حضار را مجذوب و حیران هنر خویش ساخت و تحسین موسیقى دانان و آهنگ سازان نامى غرب را برانگیخت. هنگام برگزاری جشنواره جهانی موسیقی آوینیون در فرانسه ، مطبوعات آن کشور برایش تیتر زدند : « گنج راستین ملی » و آن موقع 72 ساله بود .در ژوئیه سال 1991 «لوموند» عکس او را روی جلدش چاپ کرده و زیر آن نوشته: «کسی که درهای بهشت را روی غرب گشود.»و نوول آبزرواتور در مورد او نوشت: "حس عمیق او نسبت به موسیقى و مهارت او در نوازندگى، در عین حال که بسیار طبیعى جلوه می کند، بسیار حیرت انگیز است". درصفحه اول نشریه لیبراسیون شماره ی ۳۱۶۹ به تاریخ 31 / 7 / 1991 درسایه عکس بزرگ استاد حاج قربان سلیمانی ذکر نمودند: اصالت بارز و توان بالای نوازندگی دوتار و قدرت عالی ایشان در ارایه آوازهایی به زبان های فارسی،ترکی وکردی علاقمندان موسیقی را چنان تحت تاثیر قرارداد که با ابراز احساسات ممتد ، آنان را وادارساختندکه برنامه خودرا تکرارکنند و درپایان تماشاگران بسیاری حتی آنان که بازبان فارسی هم آشنایی نداشتند ، حاج قربان را درآغوش کشیدند و بسیاری از موسیقی شناسان ، مدیران ، دست اندرکاران فستیوال های جهانی ، خبرنگاران وگزارشگران مطبوعاتی وهمچنین رادیو و تلویزیون های کشورهای مختلف برای دیدار و گفتگو بااین هنرمند زبردست وناشناخته به دفترفستیوال وهتل محل اقامتش مراجعه می نمودند تاعکس وگزارش تهیه کنند. ازجمله (پیترزسلرز)مدیر فستیوال لوس آنجلس اعلام کرد که سعی می کنم تابرای سال ۱۹۹۳ استادسلیمانی را به جشنواره دعوت نمایند. این استاد صاحب نام به عنوان پدیده و ستاره "آوینیون" فرانسه معرفی شد . وخود در مورد برنامه آوینیون می گفت :« آن روز ساز به من می گفت: تو در زمین بزن و من از آسمان. »حاج قربان سلیمانی بر این باور بود : « مردم جهان بخصوص فرانسوی ها ، بهتر از ایرانی ها مرا می شناسد چون هنر طلبند و هنر را دوست دارند ،آنها واقعا موسیقی را می فهمند چون اهل تحقیق و پژوهش اند . »او در مصاحبه ای با یک دختر خبرنگار به وی گفت :« چهره تو من را یاد دختری می اندازد که ساکن فرانسه است و به من می گوید بابا بزرگ. هر بار به فرانسه می روم او و خانواده اش می آیند هتل و من را به خانه شان می برند تا روز آخر. هر بار هم که می خواهم به ایران برگردم این دختر اشک می ریزد و التماس می کند که پیش ما بمان.»او می‌گفت: «اگر عکس مرا به هر فرانسوی نشان دهید مرا می‌شناسد؛ ولی از هر 100 نفر مشهدی حتی یک نفر هم اسم مرا نشنیده است.»حاج قربان در 30 دی 1386در سن 87 سالگی در قوچان دارفانی را وداع گفت. او سه ماه قبل از مرگ دچار بیمار شدیدی بود .گفتنی است که "فرشاد فداییان" یک فیلم 115 دقیقه ای از زندگی حاج قربان سلیمانی ساخته است که تنها اثر باقی مانده درباره زندگی این هنرمند موسیقی نواحی است.گفتنی است استاد حاج قربان 14 فرزند داشت که دو دخترش ویک پسر ش که در حال حاضر پنجاهسال دارد بنام علیرضابه موسیقی روی آورده اند واین پسرش در بیشتر اجراهای پدر به عنوان همنواز حضور جدیداشت .حال بیائید با صفای دل این هنرمند بزرگ بیشتر آشنا شویم .تا در یابیم چرا موسیقی او هیچ مرزی را نمیشناسد وبه همه دلهارسوخ می کند.یادش گرامی وروحش شاد.نقل خاطره آوینیون فرانسه در آخرین گفت‌وگو ی حاج قربان سلیمانی با امیر اطهر سهیلی«اولین سفر خارجیم فستیوال فرانسه بود. اولین شرکت ما در سال 69 بود. آنجا ما به عنوان پدیده فستیوال شناخته شدیم. بعد از آن، در سال 70، اول مردادماه ما را بردند فرانسه، در شهری حدودا در 840 کیلومتری جنوب پاریس، یک شهر تاریخی در کنار رود سن که چشمه برنادت هم همانجاست. آنجا که رفتیم، یک دنیا آدم جمع شده بودند. از همه دنیا هنرمند دعوت کرده بودند. معاون وزیر برای ما سخنرانی کرد. از ایران 5 یا 6 گروه بودیم. خلاصه، پس از شش شب که ما آنجا بودیم، نوبت اجرا به ما رسید. قبل از مراسم آقای هوشیار آمد و گفت ما چند سال است می‌خواهیم هنر ایران را به اروپا نشان دهیم، ولی آنها قبول نمی‌کردند. حالا خدا خواسته، خودشان دعوتمان کرده‌اند. اولین گروهی که روی سن رفت، گروه سرور احمدی از تربت‌جام بود. هر گروه فقط 40 دقیقه وقت داشت. اجراها هم در فضای باز انجام می‌شد، خلاصه، آقای احمدی 40 دقیقه اجرا کردند و بعد از آنها ما رفتیم. خدا شاهد است در هیچ یک از برنامه‌های ما در ایران صدا درست نبود، آنجا یک هکتار زمین بود و آن همه مخاطب، اما صدا کاملا درست بود. شروع که کردم، قرار شد 5 دقیقه دوتار بزنم و بعد علیرضا [پسرش] شروع کند به نواختن. من نوایی را گرفتم و زدم. بعد از 40 دقیقه اجرای برنامه، حرکت کردیم که برویم. مردم هورا کشیدند. خلاصه آقای معاون آمد گفت اینها خواستند باید بنشینی و دوباره ساز بزنی. ما نشستیم40 دقیقه دیگر برنامه دادیم. خلاصه هر 40 دقیقه ما بلند می‌شدیم و آنها ما را می‌نشاندند. دو ساعت و بیست دقیقه بعد، آقای معاون آمد گفت این پیرمرد خسته شده و ما را خلاص کرد. بعد خبرنگارها ریختند سر ما. اگر بگویم جمعیت ما را روی دست بردند، دروغ نگفتم. آقای معاون به خبرنگارها گفت این خسته است باشد برای بعد. خلاصه ما رفتیم هتل، خسته شده بودیم یک چای خوردیم و دراز کشیدیم. ساعت یک و نیم بعد از ظهر صدای در آمد. من خوابیده بودم علیرضا بلند شد و در را باز کرد. 24 نفر ریختند داخل. از لیبراسیون، نیویورک تایمز، بی‌بی‌سی و... ریختند داخل اتاق. از من 200 تا عکس گرفتند از تارم هم کلی عکس گرفتند. فردا صبح از هتل که آمدیم بیرون، دیدم یکی از عکس‌ها در صفحه اول روزنامه لیبراسیون بزرگ چاپ شده. بعد به ما گفتند سه برنامه برای ما دارند چون برنامه‌مان گل کرده. بعد آمدند گفتند با فلانی نگرد. حرف فلانی را گوش نکن. فلان کار را نکن. من هم برنامه‌ها را قبول نکردم. گفتم رفیقم را نمی‌فروشم. برگشتم ایران. یک ماهی نکشید که باز ما را خواستند تهران. گفتند باید بروید آلمان. ما هواپیما سوار شدیم و رفتیم فرانکفورت. شجریان هم با گروهش با ما بودند. آنجا یک نفر آمد گفت هنوز برنامه پاریس شما سر جایش است و باید اجرا کنی. این بود که ما از فرانکفورت برنگشته، رفتیم پاریس و برنامه‌ها را اجرا کردیم.یک نویسنده هم از فرانسه آمد گفت دارم یک کتاب می‌نویسم در مورد شما به نام «نسل آخر بخشی‌ها» که هنوز هم گاهی پیش‌ام می‌آید.»«یک روز، یکی از بچه‌های نجف‌آباد که در خارج از کشور استاد دانشگاه است، آمد و گفت حاجی، استاد دانشگاه سوربن تو را خواسته. مجبوریم تو را ببریم. باید با قطار برقی بروی و کنار راننده قطار هم می‌نشینی. نوه ما هم با ما بود. خب ما رفتیم. طبقه چهارم دانشگاه سوربن، این دانشگاه نمی‌دانید چقدر بزرگ است. من می‌گویم اندازه قوچان است.استاد آمد آنجا و گفت حاج آقا کی آمدی فرانسه؟ ما گفتیم 10 روزی می‌شود. پشت سر استاد، عکس یک گنبد بود. از من پرسید این گنبد کجاست؟ من کرمان نرفته‌ام، بعد از او اما چند باری رفتم، ولی آن زمان هنوز نرفته بودم. گفتم نمی‌دانم. گفت مقبره شاه نعمت‌الله ولی است. بعد گفت که به ایران آمده است و توضیح داد که همان کویری که ایرانی‌ها از آن بیزارند، یک ریگ‌اش به تمام اروپا می‌ارزد. یعنی آنها قدر ایران را می‌دانستند. ایران کشوری است که چهار فصلش درست است. این کشور کسری ندارد، ما احتیاج به کس دیگری نداریم.»
تهیه و تدوین گروه فرهنگ وهنر سیمرغ. نسرین شاهرخی.منبع :اینترنت.